BİZİM İÇİN REKLAM DEĞER ÜRETİRKEN HESAP VEREBİLMEKTİR...

GÜNEY’DEN BİR YILDIZ DOĞUYOR… BİR COĞRAFİ İŞARETLİ ÜRÜN OLARAK FİNİKE PORTAKALI

GÜNEY’DEN BİR YILDIZ DOĞUYOR…

Bir Coğrafi İşaretli Ürün Olarak Finike Portakalı ve Markalaşması

Portakal kültürlerin içsel aktarım biçimi ne olursa olsun mutlaka karşılığı olan, ulaşılmaz olduğu kadar gizemli bir meyve portakal. Yoksa anavatanı Çin’den yola çıkıp tüm dünyayı gezen, farklı kültürlerde anlam ve bağlam değiştiren bu meyve, Kıbrıs üstünden bu topraklara kadar gelmezdi.

Bizim içinse portakal yerli malı haftalarımızın değişmez meyvesidir. Aynı şeyi elma için söylemek pek mümkün değil, çünkü eskiden herkesin ambarında öyle ya da böyle elma vardı. Elma hep gariban olarak kalmıştır bu topraklarda. Oysa portakal her dem narin, bulunmaz ve nazik bir meyveydi. Fiyatı ne olursa olsun, yerli malı haftası için özel olarak pazardan alınırdı.  

Finike’ye ilk kez gelen portakalı dedelerimiz çok sevmiş ve tüm Akdeniz bölgesi boyunca da yayılmıştır. Portakal yetiştiği toprakların suyu, rüzgarı, nemi ve kültürü ile şekillenir. Çin, Fas, Tunus, İsrail (Yafa), İspanya, Güney Afrika, Amerika (Florida,-California), İtalya, Cezayir, Kıbrıs, Yunanistan, Brezilya’da yetişen çeşitler ile dışı yeşil içi pembe çok çekirdekli siyah Afrika portakalının yanında, portakala ismini veren ve hanedan simgesi olan Portekiz portakalını dünyada öne çıkan çeşitler olarak sayabiliriz.

Burada ilginç ve yanlış bilinen bilgilerden örnek verelim; Outspan bir çeşit değil bir Güney Afrika markasıdır ve geçmişi 1926’lara kadar dayanan marka şimdi 43 ülkeden tedarikçileri ile çalışan büyük bir toptancıdır. Çeşit ile karıştırılan marka ise Sunkist’dir. Sunkist Kaliforniya ve Arizona portakal yetiştiricilerinin markasıdır. İlginç bir geçmişi var,  Sunkist’in 1893 yılından bu yana ABD’nin en uzun soluklu tarım kooperatifidir.

Bir şifa kaynağı olan portakal; 19. Yüzyılda denizciler, tutuklular ve akıl hastalarına ilaç olarak verilerek
günlük C vitamini ve mineral tuz ihtiyaçları karşılanmaktaydı. Çin, Sümer, Pers, Mısır, Yunan ve Roma uygarlıklarının mitolojik öykülerinde sıkça bahsedilen portakal bu yönüyle marka yaratmada önemli bir unsur olan gelenek kuralını fazlasıyla karşılamaktadır. Portakal metaforik yönüyle tüketici zihninde tüm kültürlerde yer edinen evrensel bir ürün ve kavramdır. İspanyol ve Macarca’da naranja (turuncu), Almanca’da orange ve apfelsine, Polonyaca’da pomaranaz (acı turuncu), Fransızca ve İngilizce’de orange olan meyve Türkçe’ye (portugal) portakal olarak geçmiştir. Latince citrus aurentium (acı portakal) Güney-Asya kökenli olup citrus sinensis (tatlı portakal) Avrupa kıtasına Asya’dan Portekizli tacirler tarafından getirilmiştir.  Bir vitamin deposu olan portakal aynı zamanda endüstriyel bir üründür. Portakaldan; meyve suyu, likör, marmelat, reçel,  kurutulmuş gıda, alkollü içki gibi bir çok ürün yapılmakta olup; portakal eczacılık, kozmetik, pasta üretimi, kimya gibi alanlarda da kullanılmaktadır.

Dünya ve Türkiye’de Portakal Üretimi

Global üretim ve pazara baktığımızda 2016-2017 rekoltesi 72,3 milyon ton (FAO), hesaplanan portakal üretimi 2017-2018 rekoltesi 60 milyon ton (USDA) olarak hesaplanmaktadır. Aradaki fark ise özellikle Amerika ve Brezilya’da %25’e varan rekolte düşmesinden kaynaklanmaktadır. Bunun sebebi de portakalın olumsuz hava koşulları, zayıf çiçeklenme ve hastalıklardan direkt etkilenen bir meyve olmasıdır. Bugün dünyanın en büyük portakal üreticileri olan; Brezilya, Çin, Hindistan, ABD, Meksika, İspanya, Mısır, Endonezya, Güney Afrika’dan sonra yaklaşık 1.750.000 tonluk üretimle ülkemiz gelmektedir. Ülkemiz açısından ise asıl tehlike Çin’in yapmakta olduğu demiryolları projesidir ki birkaç noktadan bizim en büyük pazarımız olan BDT ve Ortadoğu’yu hedeflemesidir. Odaklanmamız gereken başka bir ülke ise 3.2 milyon ton üretimi ile Mısırdır. Mısır küresel portakal ihracatının üçte birini, üretiminin yarısını satarak sağlamaktadır. Güney Afrika ise, 1.2 milyon ton rekor ihracatı ile global pazarın %25’ini kontrol ediyor ve AB pazarının %40’ına hakim. Portakal suyu ihracatında Brezilya’nın açık ara dünya lideri olduğunu buraya not düşmek gerekir.

Üretim miktarlarımıza ilişkin istatistikler

2017-2018 (Ocak-Aralık Ayı) Türkiye Geneli Narenciye İhracat Rakamları

EN FAZLA PORTAKAL İHRACATI YAPTIĞIMIZ İLK BEŞ ÜLKE

Bir Coğrafi İşaretli Ürün Olarak Finike Portakalı

Portakalın rengi gece-gündüz arasındaki ısı farkına göre değişir. Finike’nin mikro-klima iklimi, Finike portakalının rengini diğer rakiplerinden ayıran bir özelliktir. Finike Portakalı’nın sırrını Beydağları’ndan gelen sularda aramak yanlış olmaz. Suyun kalitesi turunçgillerde önemli bir faktördür. Markalama açısından bu stratejik kavram Finike Portakalı’nın konumlandırılmasında temel unsurlardan biri olmalıdır. Kasım’ın ortasında başlayan hasatı, Mart sonuna kadar devam eden Finike Portakalı; 40 bin dekarlık bahçelerin 35 bin dekarında yıllık 175-200 bin ton arasında üretilmektedir.

Finike’nin sıtma ve pirinç ile özdeşleşen kaderi 1930’lu yıllarda portakal bahçelerinin kurulmasıyla değişmeye başlamıştır.  Sivrisineklerin hakimiyetini portakal çiçekleri almaya başlayınca bölge hızla portakal bahçelerine dönüşmüştür.  Finike Portakalı 1994 yılında Californiya'da yapılana tat kontrolünde birinci olarak konumunu pekiştirmiştir.

Finike Portakalı olarak pazarda konumlanan Washington Navel, Yafa ve Valencia çeşitleri içinde en çok üretilen ve dikkat çeken ise Washington Navel’dir. Türkiye’deki  Washington Navel portakal üretiminin sekizde biri bölgede yapılmasına karşın üretilen her portakal Finike Portakalı olarak pazarlanıyor.  Sektörde şöyle dile getirilir; üretilen 175 bin portakal İstanbul haline gidene kadar 600 bin ton olmaktadır.

Finike Portakalı’nı ülkemizde yetişen diğer portakallardan ayıran en önemli özellikler ise; kabuğunun ince olması, aroması ve ince zarlı olmasıdır. Bu özelliğinde yetiştiği bölgenin alüvyal toprakları ve deniz/yayla havasının büyük etkisi vardır. Yaklaşık 35 bin hektar alanda üretimi yapılan Finike Portakalı’nın (rekolteye göre değişmekle birlikte-) 175-200 bin ton arasında üretimi gerçekleşmektedir. Bunun üstü bir rakamın olma olasılığı yoktur. Markalaşma ve üretim kontrol zincirinin sağlanamamasından dolayı yaklaşık 600 bin ton portakal Finike portakalı diye piyasada tüketilmektedir.  Pazarlama ile markalaşmanın sağlıklı olarak yürümesinin en temel noktası marka ürünün standardizasyonudur. Üretim zincirinin sağlıklı işlemediği ve bu ilişkinin tüm bileşenlere güven vermediği bir ürün ya da hizmetin markalaşması mümkün değildir. Finike Portakalı özelinde olguyu irdelediğimizde ise coğrafi işaret alan bir ürünün geleneğinin yeniden öykülenmesi ile yapısal sorunlarının sistematik olarak çözüldüğünün hedef kitleye anlatılması gerekmektedir.  

15 Mayıs 2018 tarihinde 106 nolu coğrafi işaretli ürünümüz olan Finike Portakalı’nın teknik özelliklerini söyle sıralayabiliriz.

Finike’de Yetişen Çeşitler

Washington Navel

Navel grubunun ana çeşidi olan erkenci bir çeşittir. Şu anda ülkemizin en popüler sofralık kültürüdür. Meyvedeki göbek oluklu ve çıkık karakterlidir. Çekirdeksizdir fakat farklı döllenme sonucunda az miktarda çekirdekli meyve de olabilir. Bu çeşidin hasadı Kasım ayında başlar ve Nisan ayı içine kadar devam eder.

Finike Yerlisi

Meyve şekli mahsul durumuna göre değişken olabilir. Meyve tutumu az ise beyzi şekil, çok ise yuvarlak şekil hakim olmaktadır. Meyve suyu oranı % 38-46 arasında olan bu çeşit, çekirdekli olduğundan ağaç üzerinde uzun süre kalabilir. Hasat mevsimi Mart-Nisan ayları olup, sofralık ve sıkmalık olarak tüketime uygundur.  Bahçe sayısı hızla azalan bu tür, yerini genel olarak Washington Navel’e bırakmaktadır.

Ayırt Edici Özellikleri:

Finike Washington Navel çeşidi portakalının, diğer yörelerde yetişen portakallardan ayırt edici özellikleri şunlardır:
• Kuzeyinin yüksek Akdağı, batısının Gülmez dağı ile kaplı olması,
• Toprağın Akçay ve Alakır deresi ile yıllardır alüvyonlu yapıdaki toprakla doldurulması sonucunda hava, su ve toprak yapısı ile farklı olması.
• Finike'den alınıp başka bölgelere dikilen fidanlar bu faktörlerin o bölgelerde olmamasından dolayı aynı renk, kalite ve aromayı taşımazlar.
• Ortalama meyve ağırlığı 237,69 gr, uzunluk 78,36 mm. genişlik 77,53 mm, kabuk kalınlığı 5,26 mm, dilim sayısı 10,25 adettir.
• Çekirdek sayısı “O” olup Kuru Madde oranı %12,4”'tür.
•  Bileşim öğeleri, mineral ve vitaminler açısından çok zengindir.
Aralık, Ocak, Şubat aylarında iç piyasada ve ihracatta en elverişli portakal; Finike portakalıdır.

Tanımı ve Botanik Özellikleri:

• Portakal ağacı kök, gövde, dallar ve yapraklardan oluşur.
• Dikimi virüsten arındırılmış sağlıklı fidanlarla bahçe tesisleri yapılmaktadır. Turunç fidanları üzerine aşı genelde 30 cm yüksekten yapılır.
• 80 cm büyüyünce de taçlanarak yukarıya doğru şemsiye gibi dağılımı yapılır.
• 4-5 yaşlarında bir ağaç meyve vermeye başlar ve gövdesi kalınlaşır.
• İç dalları budanarak yanlara ve yukarıya doğru büyümesi sağlanır.
• Çeşidin gövde çapı 10-12 yaşlarında 20 cm'ye ulaşır.
• Meyve rengi önce yeşil olup, Kasım ayı itibariyle sararıp, turuncu rengini alır.

Birleşim Öğeleri:

Usare Miktarı: % 45 ile % 55 arasında değişmektedir.
Posa Ağırlığı : % 45-54 arasında değişmektedir.
Asit Miktarı : % 0,5 ile %  0,9 arasında değişmektedir.
İnvert Şeker: % 6,45 (TS 3036)
PH Tayini (20C): % 4,68 (TS 266)
Briks: 12,80 (TS 1466)
Toplam Asit (Sitrik Asit Cins Meg/100 gr) : 0,44 (TS 1125)

131 Gr. (1 adet) Portakalın Besin ve Vitamin Değerleri:

Bir Etkinlik Yönetimi Olarak Finike Portakalı;

Bir halkla ilişkiler kavramı olan etkinlik yönetimini turizm bağlamında ele aldığımızda markalaşmada bize farklı ufuklar açmaktadır. Etkinlik yönetiminde hedef kitlenin doğru kurgulanması ve buna uygun iletişim araçlarının kullanımı yapılan etkinliğin başarısında temel rol oynamaktadır. Bu bağlamda gidilecek çok yolumuzun olması bizi umutsuzluğa sevk etmemelidir. Bu konuda başarılı örneklerin çözümlenmesi bize yol gösterici olacaktır. Finike Portakalı bağlamında konuyu ele aldığımızda şöyle bir tablo ortaya çıkmaktadır. Yapılan gelen Finike Portakalı Festivali’nin farkındalık yönetimi yeniden kurgulanmalı ve katılımcıların ulusal ve uluslararası düzeyde olması için ciddi nedensellikler yaratılmalıdır. Bahçe ve hasat etkinlikleri ise sistematiğin devamı için kullanılabilecek araçlardan bir kaçıdır. Sanatsal etkinliklerin kentliler üstündeki etkisi ve satın alma davranışına pozitif katkısı göz önüne alındığında görsel ve güzel sanatların her kolunun coğrafi işaretli ürünlerimize katkı sağlayacağı tartışılmazdır.

Kaynaklar:
-http://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/8831B367-A7C4-4E72-9CAE-628B14A53F01.pdf
-http://www.fao.org/docrep/006/y5143e/y5143e12.htm
-https://apps.fas.usda.gov
-http://www.akib.org.tr/tr/bilgi-merkezi-sektor-degerlendirmeleri-yas-meyve-sebze-ihracatcilari-birligi.html